مطمئنا برای افرادی که تا بحال در حوزه مواد شیمیایی صنعتی فعالیتی نداشته اند، کاستیک سودا اصطلاحی ناآشنا است. جالب است بدانید این ترکیب در بسیاری از فرآیندهای تولید محصولات مصرفی خانگی به عنوان ماده اصلی و اولیه وجود دارد.
کاستیک سودا که با نام های دیگر سدیم هیدروکسید، سود مایع یا سود سوزآور نیز شناخته می شود، ترکیبی جامد و سفید رنگ است که اغلب به صورت محلول و با درصد خلوص متفاوت به بازار عرضه می گردد. درواقع به محلول سدیم هیدروکسید در آب کاستیک سودا میگویند. سدیم هیدروکسید به راحتی رطوبت هوا را جذب می کند و از ویژگی های بارز آن خورندگی پوست است، به همین دلیل برای حمل و نقل و انبارداری آن باید شرایط ویژه ای را در نظر گرفت.
فرآیند تولید کاستیک سودا

کاستیک سودا محصول فرایند کلرآلکالی است که از آن برای آزاد کردن کلر موجود در نمک سدیم کلرید استفاده می شود. کلرآلکالی فرآیند صنعتی برای الکترولیز نمک سدیم کلرید است و از طریق عبور جریان برق از محلول آب و نمک انجام می شود. برای این فرآیند سه روش صنعتی "الکترولیز سلول جیوه"، "الکترولیز سلول دیافراگم" و "الکترولیز غشایی" تعریف شده است.
در کنار این روش فرآیند دیگری نیز برای تولید سدیم هیدروکسید وجود دارد که کمی قدیمی تر بوده و به نام فرآیند سودا-آهک معروف است. در این فرآیند کلسیم هیدروکسید با سدیم کربنات واکنش داده ، نتیجه این واکنش تولید سود سوزآور و کربنات کلسیم است.
کاربردهای کاستیک سودا

با توجه به اینکه کاستیک سودا ماده ای با قدرت خورندگی بالا یا ترکیب شیمیایی قلیایی است، کاربردهای متنوعی در صنعت برای آن تعریف شده است ازجمله:
• تولید مواد شیمیایی آلی
• تولید محصولات آرایشی مانند انواع صابون و یا ماسک های لایه بردار
• تولید انواع شوینده های صنعتی با توجه به قابلیت سدیم هیدروکسید در انحلال چربی ها
• ماده اولیه در تولید انواع رنگدانه و رنگزا در صنعت رنگ سازی
• سفیدگری پارچه های مصرفی در نساجی
• تولید انواع سرامیک و شیشه
• فرایندهای تعریف شده در صنعت غذایی
• تولید سلول سوختی
• عامل تنظیم PH در فرآیند تصفیه آب و کاهش میزان سختی آب
• حذف اسید موجود در ترکیبات مصرفی در صنعت پتروشیمی و پالایشگاه های نفت و گاز
البته بد نیست اشاره کنیم کاربردهای اصلی آن در تولید آلومینیوم برای صنایع فولاد و متالوژی، تولید خمیر کاغذ و سفید کردن رنگ کاغذ و صنایع شیمیایی است.

همان طور که گفتیم کاستیک سودا به صورت طبیعی به شکل پودری و درحالت جامد است که قابلیت بالایی برای حلالیت در آب دارد. بنابراین می توان سود سوزآور را به صورت محلول و با غلظت های مختلف به بازار عرضه نمود. با توجه به اینکه فرایند حل شدن سود در آب یا اسید فرآیندی گرمازا است می توان از انرژی آزاد شده حاصل از این فرایند به عنوان انرژی مورد نیاز برای شروع دیگر فرایندهای شیمیایی استفاده نمود.
با توجه به این نکته که کاستیک سودا در واکنش با آب گرمای زیادی آزاد میکند، می بایست در بسته بندی و نگهداری آن این نکته را در نظر داشته و از ظروفی استفاده شود که به هیچ عنوان امکان جذب رطوبت نداشته باشند.
شرایط نگهداری کاستیک سودا

کاستیک سودا می تواند در واکنش با آلومینیوم یا هیدروژن دچار خوردگی شده و یا گازهای با قابلیت انفجار تولید نماید. به همین دلیل در بسته بندی و نگهداری آن رعایت برخی نکات لازم و ضروری است. توصیه شده است برای نگهداری سود سوزآور از ظروفی با جنس آلومینیوم، منیزیم، روی ، قلع و یا کروم استفاده نشود. با توجه به اینکه سود سوزآور می تواند با برخی از پلاستیک ها واکنش دهد بهتر است برای جلوگیری از تخریب دیواره ها و نشت محلول سود از ظرف هایی با جنس پلی اتیلن با چگالی بالا استفاده نمود.
نکات ایمنی به هنگام استفاده از کاستیک سودا

همان طور که در بالا اشاره شد این ترکیب به دلیل خاصیت خورندگی در صورت تماس با پوست یا چشم باعث سوزش و آسیب جدی می شود. در صورت تماس بدن با پودر سدیم هیدروکسید ابتدا با پارچه ای خشک سطح تماس را به طور کامل از پودر پاک کنید و بعد آن سطح را با آب به مدت ۳۰ دقیقه شستشو دهید. توجه داشته باشید به دلیل واکنش سود با آب، ترکیب خاصیت خورندگی پیدا میکند به همین دلیل قبل از شستشو با آب از پاک شدن کامل پودر از سطح پوست اطمینان حاصل کنید. حتی گاهی ممکن است افراد برای پاک کردن پودر از سطح پوست از همان ابتدا از دستمال مرطوب استفاده کنند، فراموش نکنید رطوبت دستمال می تواند با سود واکنش داده و آسیب جدی به بدن را باعث شود.
در صورت تماس با سود مایع باید ابتدا با پارچه ای خشک تمام محلول را از روی سطح پوست برداشته و خشک نمایید و بعد به مدت ۲۰ دقیقه پوست را با آب شستشو دهید تا محلول کاستیک سودا کاملا از سطح پوست برداشته شود.
هنگام کار با سدیم هیدروکسید مراقب چشمان خود باشید، زیرا با توجه به غلظت محلول که چشم را آلوده کرده است می تواند تا نابینایی فرد پیش برود. در صورت آغشته شدن چشم با سود قبل از هرکاری چشم های خود را با آب بشویید تا کاملا سطح چشم از آن پاک شده و در اسرع وقت به پزشک متخصص مراجعه نمایید.
در صورت تنفس سدیم هیدروکسید بسته به غلظت بخار می تواند آسیب های خفیف تا بسیار جدی را برای فرد ایجاد نماید و می تواند باعث عطسه، گلو درد، آبریزش بینی یا التهاب ریه شود.