بیماریهای عملکردی دستگاه گوارش FGID (Functional Gastrointestinal Disease) شامل سوء هاضمه عملکردی (FD) و سندرم روده تحریک پذیر (IBS) میباشد. علت اصلی این بیماریها هنوز به درستی مشخص نشده است. تظاهرات سایکولوژیک غیرطبیعی، التهاب مخاطی وفعال سازی ایمنی ،عفونت، ناهنجاری حرکتی گوارشی،مسیرهای غیر طبیعی سروتونین و افزایش حساسیت احشائی می تواند از نظر فیزیوپاتولوژی بیماری مورد نظر قرار گیرد.

سندرم روده تحریک پذیر یکی از شایعترین اختلالات عملکردی دستگاه گوارش می باشد که ۲۰-۱۰ % جمعیت جهان را مبتلا کرده است. این بیماری با مشخصه درد شکمی همراه با اختلال اجابت مزاج می باشد. نفخ یا اتساع شکمی نیز در این بیماران قابل مشاهده است. اختلال در اجابت مزاج به صورت اسهال غالب (IBS-D)، یبوست غالب (IBS-C) و یا اسهال و یبوست به طور متناوب دیده می شود. در سال ۲۰۱۶، Rome IV به عنوان معیارهای تشخیصی مورد قبول قرار گرفته است .وجود درد شکمی که حداقل یک روز در هفته در سه ماه گذشته همراه با حداقل دو مورد ازمواردزیر باشد:

بهبود درد شکم با اجابت مزاج
تغییر در دفعات اجابت مزاج
تغییر در شکل و قوام ظاهری مدفوع

سوء هاضمه عملکردی نیز با احساس پری معده پس از صرف غذا ،زودسیر شدن،درد وسوزش سردل مشخص میشود.

پس از تشخیص این بیماری، اقدام بعدی درمان است. آموزش و اطمینان بخشی به بیماران اولین قدم درمانی در این مسیر می باشد. داروهای آنتی اسپاسمودیک، آنتی کولینرژیک، لاگزاتیو، ضد اسهال داروهای موثر بر سروتونین، ضد افسردگی ها و ضد اضطرابها، رعایت رژیم غذائی(FODMAPs) کم از عوامل درمانی می باشند .استراتژی درمان به شدت اختلال بستگی دارد .در اکثر بیماران IBS علائم خفیفی داشته و با تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذائی، بهبودی حاصل می شود. در بیماران IBS-D استفاده از داروهای ضد اسهال ، تعدیل کننده های سروتونین و آنتی اسپاسمودیکها ودر بیماران IBS-C افزایش میزان فیبر دریافتی واستفاده از داروهای اسموتیک کافی خواهد بود .

استفاده از داروی گیاهی STW۵ (آیبروگاست)که مخلوطی از ۹ (گیاه آیبریس، بابونه، نعنا، مامیران، سنبل ختائی، خارمریم، زیره، بادرنجبویه، شیرین بیان) می باشد نیز موثر است.(۱).آیبروگل فرآورده ای است که دقیقا با فرمولاسیونی مانند این دارو تهیه شده است.

اثر بخشی این داروبرFD و IBS طی مطالعات بالینی بسیار به اثبات رسیده است. ترکیبات گیاهی موجود در این دارو سبب بهبود انواع FD و اشکال مختلف IBS می شود. می دانیم IBS همراه با اختلال حرکتی روده ها می باشد، عادات روده ای تغییر کرده و اسپاسم روده سبب درد شکم می شود. از طرفی کاهش حرکت آنتر معده سبب تخیله تاخیری معده می شود و علائم سوء هاضمه را سبب می شود.

مطالعات ثابت کرده است مجموعه عصاره های گیاهی موجود دراین دارو سبب کاهش انقباض عضله ناشی از استیل کولین و یا هیستامین می شود و اثر اسپاسمولیتیک دارد. از طرفی چنانچه تونیسیته بازال روده ای کاهش یافته باشد سبب افزایش انقباض عضله می شود،بنابراین نقش مدولاتور را خواهدداشت. بیشترین اثر انقباضی را به بادرنجبویه و مامیران و کاهش تونیسیته را به سنبل ختائی و بابونه نسبت داده اند. افزایش حساسیت احشائی به عنوان مکانیسم اصلی درFGID می باشد، بیماران مبتلا به IBS و FD سطح آستانه پائین تری نسبت به محرکهای فیزیولوژیک دارند.

اثرات سودمنداین داروی گیاهی بر افزایش حساسیت احشایی(Visceral Hypersensitivity) در روده کوچک و بزرگ در محیطin vivo و ex vivo به اثبات رسیده است ،به گونه ای که این فرآورده گیاهی به طور با اهمیتی سبب کاهش تحریک پذیری اعصاب مزانتریک احشائی در پاسخ به تحریک شیمیایی با سروتونین و برادی کینین می شود. ۵HT از ترانسمیترهای اصلی دستگاه گوارش می باشد. این فراورده گیاهی تمایل به رسپتورهای ۵-HT۳ و ۵HT-۴ داشته وازاین طریق یبوست ویا اسهال ایجادشده را بهبود میبخشد. شیرین بیان و سنبل ختائی و مامیران موجود در این فرآورده بیشترین تمایل را به رسپتورهای سروتونین داشته و سبب ایجاد اثر درمانی بدون عارضه می شود،ومیتواند جایگزین خوبی نسبت به داروهای شیمیایی باشد. رسپتورهای ۵HT۳ به صورت گسترده بر روی اعصاب محیطی و مرکزی سیستم گوارشی انسان پراکنده شده اند و به طور کاملاً شناخته شده ای این رسپتورها بر روی اعصاب آوران شبکه میانتریک قرار داردند. تحریک رسپتورها سبب حرکت روده ها ، ترشح و درد می شود و بلوک آنها موجب کاهش ترانزیت روده ای و حس احشائی می شود.(۲)

مکانیسم شناخته شده دیگری که به این دارو نسبت داده می شود کاهش و تنظیم ترشح اسید معده می باشد، مطالعات اثر مهاری این دارورا بر ترشح اسید القاء شده توسط ایندومتاسین در معده ثابت نموده است. از طرفی مهار ترشح گاسترین را نیز سبب می شود. دوزهای بالای این دارو، مانند مهار کننده های پمپ پروتون عمل می نماید. نعنا، بابونه، شیرین بیان، آیبریس و مامیران بیشترین اثر را در تنظیم ترشح اسید معده بعهده دارند.(۳). مکانیسم شناخته شده دیگر این فراورده گیاهی افزایش ترشح موکوس با اثر بر سلولهای اپیتلیال روده میباشد.سنبل ختاءِی،بادرنجبویه،ونعنا با اثر بر سلولهای اپیتلیال روده وفعال کردن cAMPسبب افزایش ترشح یون کلرید شده واز این طریق سبب حرکت غیر فعال سدیم وآب به داخل مجرای روده وبهبود عملکرد روده ورفع یبوست میشود. (۴) اثر ضد التهابی گیاهان موجود در این دارو ی گیاهی نیز با مکانیسمهای مختلفی مانند فعال کردن گیرنده های آدنوزین A۲A ،مهار مدیاتورهای پیش التهابی مانند TNFα، اینترلوکین۸ و لکوترینها، تشدید اثر مدیاتورهای ضد التهاب مانند اینترلوکین ۱۰ به اثبات رسیده است. (۵)البته اثر سینرژیستیک هر ۹ گیاه به عنوان اثر آنتی اکسیدان نیز به اثبات رسیده است.مجموعه اسانسها وفلاونوییدهای گیاهان موجود در این فرآورده دارای خاصیت آنتی باکتریال بوده وبا اثر بر هلیکوباکتر پیلوری مانع از افزایش ترشح اسید معده میشود.(۶و۷و۸)

در مجموع میتوان گفت آیبروگل اثرات چند گانه با مکانیسمهای متفاوت دارد .اثر مستقیم آن بر عضله، عصب ،رسپتورهای سروتونین ،سلولهای اپیتلیال و سلولهای ایمنی سبب موثر بودن آن در درمان بیماری IBS و سوء هاضمه عملکردی می باشد. آیبروگل فرآورده ای است که دقیقاً مشابه با مکانیسمSTW۵ اثر کرده و علائم سندرم روده تحریک پذیر و سوء هاضمه عملکردی رابهبود میبخشد.

۳۲۰HARRISON principles of internal medicine ۲۰۱۸ chapter (۱)

Irritable bowel syndromeصفحه۳۰۷-۳۱۹بیماریهای گوارش اصول طب داخلی هاریسون دکتر ناصر ابراهیمی دریانی انتشارات اندیشه رفیع