گیاهی است از تیره پروانه واران که یک ساله می باشد. برگ های آن دارای ۱۴ تا۱۰ برگچه دراز کرکدار است. گل هایش سفید و از لکه های بنفش برخوردار است. میوه اش حاوی دو دانه و نیامک بوده و ساقه و برگ های عدس به مصرف علوفه حیوانات می رسد. عدس در اراضی آهکی خوب می روید ولی در اراضی رستی چندان عمل نمی آید. دانه های عدس به شکل عدس های محدب الطرفین می باشند که مغذی بوده و یکی از مواد خوب غذایی انسان شمرده می شوند.

عدس دو نوع است: عدس سبز که ریز و درشت دارد و عدس قرمز که آن را لپه می کنند و به نام «دال» معروف است. عدس به حالت وحشی و خودرو در مناطق آسیای غربی، یونان، ایتالیا و در تمام مناطق مدیترانه ای کاشته می شود. در ایران در بیشتر مناطق عمل می آید و تکثیر آن معمولاً در اوایل بهار صورت می گیرد. بهترین نوع عدس آن است که سفید، پهن و زودپز باشد و اگر در آب خیس نمایند، سیاه نشود.

عدس
عدس
طرز تهیه عدس

تهیه عدس کار آسانی است. آن را به راحتی می توان پاک کرد و آشغال هایش را زدود. عدس را ۲۰ تا ۱۵ دقیقه در آب بجوشانید و لازم نیست خشکش کنید.همچنین به هنگام پختن عدس، به آن نمک نیفزایید چرا که امکان دارد سفت شود.نگهداری آن نیز راحت است. عدس را در مکانی خشک و خنک نگه دارید. در نگهداری طولانی مدت ممکن است رنگش تغییر کند اما مزه اش همچنان باقی می ماند.

عدس دارای مواد غذایی باارزش و کافی است و برای آنکه به صورت یک غذای کامل در آید، نیاز به اضافه کردن مواد چرب به آن نیست. هضم عدس به مراتب آسان تر از نخود است.
خواص تغذیه ای و درمانی عدس

عدس یکی از حبوباتی است که طبیعت آن معتدل ولی خشک است و پوست آن گرم و مغزش سرد می باشد. عدس دارای مواد مغذی، الیاف گیاهی، کربوهیدرات پیچیده و اسیدفولیک است. همچنین سرشار از مواد غذایی مفید به ویژه پروتئین و اسیدآمینه های مختلف و غنی می باشد. کم کالری و کم چربی بوده و کلسترول ندارد و در کنار این موارد لازم است متذکر شویم که عدس بسیار ارزان است (البته در مقایسه با مواد مغذی دیگر).

همان گونه که یادآور شدیم دارای مقدار زیادی اسیدفولیک است. مطابق توصیه های انجمن سلامتی ایالات متحده، مصرف ۴۰۰میکروگرم اسیدفولیک برای خانم هایی که باردار هستند ضروری است و اکثر بانوان این مقدار را مصرف نمی کنند.

یک دوم لیوان عدس پخته، ۹۰ درصد از مقدار توصیه شده را تأمین می کند. در ضمن عدس منبع خوبی از آهن و برای خانم هایی که کم خونی ناشی از فقر آهن دارند مناسب می باشد.

خانه و خانه داری / مائده

مصرف عدس همراه با غذاهای غنی از ویتامین «ث» مانند گوجه فرنگی، فلفل سبز، کلم بروکلی، مرکبات و عصاره آنها موجب افزایش جذب آهن موجود در عدس می شود.عدس از لحاظ پروتئین غنی است و فقط یک اسیدآمینه کم دارد و نام آن «میتونین» است.اضافه کردن مقداری جو یا تخم مرغ، آجیل، دانه ها، گوشت و یا پنیر سبب کامل شدن پروتئین عدس می شود و می توان گفت کیفیت پروتئین غذایی را بالا می برد.

همچنین عدس دارای الیاف گیاهی محلول است که همانند یک برس برای دستگاه گوارش عمل می کند و باعث تمیز شدن دستگاه گوارش می شود. این نوع الیاف گیاهی موجب کاهش قند و کلسترول خون شده و به کاهش انسولین مصرفی در بیماران مبتلا به مرض قند می انجامد.

آبی را که عدس در آن پخته می شود اگر تناول کنید، لینت مزاج می دهد.
هشدار:

زیاده روی در خوردن عدس، قدرت دید چشم را کم کرده و باعث خواب های آشفته می شود.

نقل شده پیغمبر اکرم(ص) فرمود:«عدس بخورید زیرا عدس، دانه مبارک و مقدسی است که رقّت قلب می آورد و اشک را زیاد می کند و هفتاد پیامبر که آخرین شان عیسی بن مریم است، آن را مبارک دانسته اند.»

و نیز نقل شد امیرالمؤمنین علی(ع)فرمود: «خوردن عدس، دل را نازک می کند و اشک را جاری می سازد.»

یکی از بنی اسرائیل از سنگدلی و کمی اشک خود به خداوند متعال شکایت کرد.خداوند به وسیله پیغمبری برای او وحی فرستاد که عدس بخور. او نیز چنین کرد.دلش نازک شد و اشکش جاری گردید.

دانه عدس دارای ویتامین های «آ»،«ب»، «ث»، «پ پ»، «۶B»، «۲B»، «۱B»و فلزاتی چون آهن و کلسیم و از همه بیشتر فسفر می باشد و از آلبومین، هیدرات دوکربن،

چربی، آب، سلولز، پتاسیم، منیزیم، ترکیب پروتئین، تریپتونان، ترهئونین، ایزولوسین، لوسین، لیزین، میتونین، سیستین، فنیل آلانین، نیروزین و والین برخوردار است.

عدس از آن دسته دانه های خوراکی و مغذی است که خیلی زود می پزد. لعابدار است و در موارد ناراحتی های روده مفید می باشد.عدس پخته را در هر مرهمی برای پاک کردن زخم های بدن به کار می برند. مسواک زدن با سوخته گرد عدس برای سفید کردن دندان مفید است.

عدس نفّاخ، دیرهضم و کاهنده میل جنسی است. زیاده روی در مصرفش، غلیظ کننده خون است و جریان خون را در رگ های باریک کُند می کند و ممکن است موجب کم شدن قوه بینایی، سوزش ادرار، قولنج، ناراحتی های عصبی، بند آمدن قاعدگی و درد و شدت بواسیر شود. به همین جهت معمولاً عدس را با روغن کنجد یا روغن بادام و سرکه و سایر مخلفات دیگر طبخ کرده و می خورند.

بهترین طریقه خوردن عدس، جوانه آن است که ضمن اینکه معایب فوق را ندارد، محسّنات خوب آن را به مقدار فوق العاده بیشتری نیز به همراه دارد.

مصرف عدس موجب فعالیت کلیه، تقویت عضله قلب، تقویت خون، عضلات و رشد و نمو کودکان و فعالیت یاخته ها(سلول ها)ی مغز و هوش و حافظه را افزایش می دهد. علاوه بر این، سوخت و ساز بدن را تنظیم و از کمی خون جلوگیری می کند.درمان کننده تکرر ادرار و خونریزی قاعدگی است. آب عدس پخته مسکّن سرفه، درد سینه و ملین است. ضماد عدس پخته با سرکه، ورم و آب را درمان می کند. گرد سوخته عدس سفیدکننده دندان ها و درمان بخش زگیل است. ضماد پخته آن با برگ کلم جهت ورم پستان که بر اثر انعقاد شیر به هم رسیده باشد، مفید است. خون و ترشحات داخلی را ترش می کند. مادرانی که آرزوی داشتن دختر دارند، از این خاصیت عدس می توانند استفاده نمایند.

ارزش غذایی عدس در هر وعده(یک دوم لیوان)
کالری ۸۰
کل چربی کمتر از ۱ درصد
چربی اشباع صفر درصد
کلسترول صفر درصد
سدیم صفر درصد
کل کربوهیدرات ۲۲ (۷ درصد) گرم
الیاف گیاهی خوراکی ۱۱ (۴۴ درصد) گرم
قند صفر درصد
پروتئین ۸ گرم
ویتامین «آ» صفر درصد
ویتامین «ث» دو درصد
کلسیم دو درصد
آهن ۱۴ درصد
یسیب