قاعدگی دردناک (dysmenorrhea) یکی از شایعترین اختلالات زنان است. بیش از ۵۰% از دختران در دوران قاعدگی درد خفیفی دارند اما ۱۰% به مدت ۳-۱ روز در ماه به استراحت مطلق نیاز دارند. قاعدگی دردناک باعث تاثیرات نامطلوب روی روابط اجتماعی، از بین رفتن ساعات مفید کاری زنان، غیبت دختران دانش آموز از مدرسه و زیان های اقتصادی فراوان میشود. قاعدگی دردناک به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم میشود که در نوع اولیه آن بیماری قابل تشخیص لگنی وجود ندارد.

در طب سنتی ایران رازیانه بعنوان ضد نفخ، مدر، دفع کننده سنگهای مجاری ادراری و افزایش دهنده شیر مورد استفاده قرار گرفته است. به منظور بررسی اثرات فارماکولوژیک اسانس رازیانه بر روی انقباضات رحم ایزوله رت و محاسبه LD۵۰ در رت؛ اکسی‌توسین(۰.۱, ۱, ۱۰ mu/ml) و پروستاگلاندین E۲ (۵×۱۰-۵ M) برای ایجاد انقباض عضلانی مورد استفاده قرار گرفت. دوزهای مختلف از اسانس رازیانه شدت انقباضات ناشی از اکسی‌توسین و پروستاگلاندین E۲ را به طور قابل توجهی کاهش داد (به ترتیب ۲۵ , ۵۰ µg/ml برای اکسی‌توسین و ۱۰ , ۲۵ µg/ml برای پروستاگلاندین E۲). همچنین اسانس رازیانه فرکانس انقباضات ایجاد شده بوسیله پروستاگلاندین E۲(نه فرکانس انقباضات ایجاد شده بوسیله اکسی توسین) را کاهش داد. در این بررسی LD۵۰ محاسبه شده با روش moving average برابربا mg/kg ۱۳۲۶ بود. در ذیل به نتایج چند کارآزمایی بالینی در ارتباط با تاثیر اسانس رازیانه در تسکین درد دوران قاعدگی اشاره میشود:

۱- به منظور مقایسه اثر اسانس رازیانه شیرین با مفنامیک اسید در درمان قاعدگی دردناک اولیه، ۳۰ خانم ۱۵ تا ۲۴ ساله مبتلا به دیسمنوره اولیه متوسط تا شدید در ۳ دوره قاعدگی مورد بررسی قرار گرفتند. در دوره اول هیچ داروئی تجویز نشد (دوره کنترل)، در دوره دوم بیماران تحت درمان با مفنامیک اسید (۲۵۰ میلی‌گرم هر ۶ ساعت) و در دوره سوم تحت درمان با اسانس رازیانه ۲% (۲۵ قطره هر ۴ ساعت) قرار گرفتند. نتایج این مطالعه نشان داد که در مقایسه با دوره کنترل، هر دو دارو به صورت مؤثری درد قاعدگی را برطرف نمودند(P<۰.۰۰۱). زمان متوسط شروع اثر برای مفنامیک اسید ۴۶.۰۶±۶۷.۵ دقیقه و برای رازیانه ۴۸.۹± ۷۵ دقیقه بود که از نظر آماری معنی‌دار نبود(P=۰.۵۷). در روزهای دوم و سوم قاعدگی مفنامیک اسید اثر قویتری نسبت به رازیانه داشت (P<۰.۰۵) با اینحال در سایر روزهای قاعدگی بین دو دارو اختلاف معنی‌دار آماری وجود نداشت. عارضه جانبی ناشی از مصرف مفنامیک اسید گزارش نشد. محققین نتیجه گرفتند میتوان از رازیانه بعنوان یک داروی گیاهی ایمن (Safe) و مؤثر برای قاعدگی دردناک اولیه استفاده نمود.

۲- در طی یک کارآزمایی دوسو بیخبر متقاطع با کنترل دارونما در ۶۰ دانشجوی دختر مجرد ساکن خوابگاه دانشگاه تهران در محدوده سنی ۲۵-۱۷ سال که مبتلا به دیسمنوره اولیه بودند و شدت دیسمنوره آنها طبق سیستم درجه بندی شفاهیAndersch & Milsom در درجه۲ یا ۳ و در تمامی یا اکثر دوره ها درد داشتند پس از معاینه و انجام سونوگرافی و تایید دیسمنوره اولیه؛ بصورت تصادفی در ۶ گروه (حاصل از۶ حالت ترکیب حروفA, B, C ) قرار گرفتند و هر فرد برای ۳ دوره بررسی گردید. در این بررسی از قطره حاوی اسانس رازیانه ۱% و ۲% استفاده شد تا بیمار به محض شروع درد ۴۰ قطره میل نماید و در صورت لزوم هر ۴ ساعت آنرا تکرار نماید. در صورت عدم کاهش درد تا ۲ ساعت پس از مصرف داروی مورد آزمایش و غیر قابل تحمل بودن درد، بیمار اجازه داشت داروی مسکن مورد استفاده معمول خود را مصرف و آنرا در فرم مربوطه یادداشت نماید. براساس نتایج این بررسی؛ در مقایسه با دارونما برای متغییر شدت درد اختلاف معنی دار آماری بین گروه های دریافت کننده قطره ۱% و۲% اسانس مشاهده گردید(p<۰.۰۵). با توجه به نتایج حاصله، محققین نتیجه گرفتند که اسانس رازیانه ۱% و۲ % باعث تسکین کامل درد قاعدگی به ترتیب در ۵۲.۸ % و ۶۷.۴% افراد و تسکین کم و جزیی درد به ترتیب در ۴۷.۲% و ۲۸.۶% افراد میشود که تقریباً با اثرات داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) قابل مقایسه است.

۳-به‌ منظور مقایسه‌ تأثیر قرص‌ ایبوپروفن‌ و اسانس‌ رازیانه‌ بر دیسمنوره‌ اولیه‌، در یک‌ کارآزمایی‌ بالینی۱۲۰دختر دبیرستانی مبتلا به دیسمنوره‌ متوسط‌ یا شدید که‌ از ۴ دبیرستان ‌مختلف شهر مشهد‌ به‌ طور تصادفی‌ انتخاب‌ و ‌شدت‌ دیسمنوره‌ در آنها با استفاده‌ از معیار گفتاری‌ چند بعدی‌ مشخص‌ شده بود به ‌مدت‌ یک‌ سیکل(سیکل‌ کنترل‌) تحت‌نظر قرار گرفتند و فرم‌ شماره‌ یک ‌را پر نمودند. در سیکل‌ دوم‌ و سوم‌ به‌ نیمی‌ از نمونه‌ها قرص‌ ایبوپروفن (۴۰۰میلی‌گرم‌، خوراکی‌ هر ۸ـ۴ ساعت‌ برحسب‌ نیاز) و به‌ نیمی‌ دیگر قطره‌ اسانس‌رازیانه‌ ۲% (۳۰ـ۲۰ قطره‌، خوراکی‌ هر ۸ـ۴ ساعت‌ برحسب‌ نیاز) داده‌ شد و افراد شرکت‌کننده‌ در تحقیق‌ دو عدد فرم‌ شماره‌ دو را در این‌ دو سیکل‌ تکمیل کردند. بر اساس نتایج حاصل از آنالیز اطلاعات۱۰۰نفر، اسانس۲%گیاه‌ رازیانه‌ موجب‌ کاهش‌ شدت‌ دیسمنوره(p<۰.۰۰۱) و مدت‌ دیسمنوره (p=۰.۰۰۰)در فرد گردید و‌ این‌ تسکین‌ با گروه‌ مصرف‌کننده قرص‌ ایبوپروفن‌ تفاوت‌ آماری‌ معنی‌داری‌ نداشت و هر دو دارو به‌ یک‌ میزان‌ موجب‌ تسکین‌ دیسمنوره‌ شدند. میزان‌ نیاز به‌ مصرف‌ مسکن‌ اضافی‌ در دو گروه‌ مشابه‌ بود(p=۰.۱۴۸) همچنین مصرف ‌اسانس‌ رازیانه‌ ۲% موجب‌ کاهش‌ میانگین‌ مدت‌ خونریزی‌ گردید. (p=۰.۰۴۵) میزان‌ خونریزی‌ قبل‌ و بعد از مصرف‌ اسانس‌ رازیانه‌ ۲% تفاوت‌ معنی‌داری ‌نداشت‌ (p=۰.۳۰۸) و مصرف‌ اسانس‌ رازیانه‌ موجب‌ تغییری‌ در میزان‌خونریزی‌ نشد. در گروه‌ مصرف‌کننده‌ قرص‌ ایبوپروفن‌ کاهش‌ خونریزی‌ دیده‌ شد. (p=۰.۰۳۸)رضایتمندی‌ نمونه‌ها از مصرف‌ داروها از نظر آماری‌ تفاوت‌ معنی‌داری‌ نداشتند و مشابه‌ بودند.(P=NS) محققین نتیجه گرفتند در افرادی‌ که‌ تمایل‌ به‌ مصرف‌ داروهای‌ گیاهی‌ دارند یا مصرف ‌داروهای‌ ضدالتهاب‌ غیر استروییدی‌ برای‌ آن‌ها ممنوع‌ می‌باشد، اسانس‌ رازیانه‌۲% به‌ طور مؤثری‌ قادر به‌ تسکین‌ دیسمنوره‌ اولیه‌ می‌باشد و می‌تواند جانشین‌ مناسبی‌ برای‌ قرص‌ ایبوپروفن‌ محسوب‌ شود، اگرچه‌ مکانسیم‌ عمل‌ قطعی‌ این‌گیاه‌ ناشناخته‌ می‌باشد.

۴- در یک کارآزمایی بالینی آینده نگر،۶۰ دانش آموز با سابقه سندرم پیش از قاعدگی(PMS) انتخاب و در ۵ سیکل قاعدگی(سیکل اول بدون مصرف دارو بعنوان کنترل، سیکل دوم و سوم با مصرف داروی رازیانه و سیکل چهارم و پنجم با مصرف داروی بابونه) بررسی شدند. بعد از هر سیکل، گروه مورد مطالعه با پر کردن پرسشنامه حاوی ۱۶ علامت PMS و دیسمنوره مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج این بررسی؛ کاهش معنی داری در شدت علائم بین سیکل کنترل (پلاسبو) با سیکلهای مصرف رازیانه و بابونه تنها در سه علامت درد شکم و لگن، خستگی و بیحالی و افسردگی یا عصبانیت از ۱۶ علامت موجود در پرسشنامه مشاهده شد(p<۰.۰۵). در سایر موارد گرچه شدت علائم در سیکلهای مصرف رازیانه و بابونه کمتر بود، اما تفاوت با سیکل بدون دارو معنی دار نبود. محققین نتیجه گرفتند مصرف رازیانه و بابونه تنها بر۳ علامت PMS و دیسمنوره تأثیر قابل توجه آماری دارد که در این میان بابونه بیشتر بر درد شکم و لگن، افسردگی و عصبانیت و رازیانه بیشتر بر کاهش خستگی و بیحالی مؤثر است.

از رازیانه برای درمان فقدان قاعدگی(amenorrhoea) و افزایش تولید شیر در مادران شیرده نیز استفاده شده است.