نیشکر (sacchariumofficinarium) گیاهی است از خانواده گندمیان (گرامینه) که دارای هشتاد کروموزوم بوده و در تقسیم بندی فیزیولوزیکی جزء گیاهان C۴ به شمار میآید.
نیشکر گیاه خاص مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است واز نظر جغرافیایی نیشکر تا عرض ۳۲.۵ درجه شمالی وجنوبی قابل کشت میباشد. این گیاه به صورت چند ساله و برای برداشت ساقه حاوی قند آن تولید میشود.
ساقه
ساقه این گیاه همانند سایر غلات گرهدار و بندبند است و قند در فاصله بین گرهها و در قسمت وسط ساقه تشکیل و ذخیره میشود. طول ساقه در انواع مختلف متفاوت بوده و حدود ۵/۱ تا ۴ متر است که گاهی ارتفاع ساقه به ۶ متر میرسد. قطر ساقه نیز در قسمتهای مختلف متفاوت بوده و از ۵/۱ تا ۶ سانتیمتر تغییر کرده و گاهی در واریتههای خیلی ضخیم به ۸ سانتیمتر میرسد، ولی بطور متوسط قطر ساقه بین ۵/۲ تا ۵/۳ سانتیمتر است. رنگ ساقه در نژادهای مختلف متفاوت بوده و از سبز مایل به زرد تا بنفش مایل به قرمز تغییر میکند. در سطح خارجی ساقه بعضی از ارقام لایهای مومی و سفید رنگ شبیه آردقرار دارد. هر ساقه تقریباً ۱۰میانگره دارد که فاصله هرکدام از ۵ تا ۲۵ سانتیمتر تغییر میکند.
فاصله میانگرهها در پای گیاه که نزدیک به سطح خاک میباشند کمتر و به تدریج فواصل زیادتر بوده و در انتها نیز مجدداً کوتاه خواهد شد. هر گره دارای یک برگ و حداقل یک جوانه مولد ساقه و حلقهای از جوانههای مولد ریشه نابجا است. این جوانهها در خواب میباشند اما گرههای نزدیک به خاک (زیر و روی خاک) دارای تعداد زیادی جوانه ساقه هستند بنابراین امکان تولید پنجههای زیادی در هر بوته وجود دارد (۵ تا ۵۰ عدد).
ساقه نیشکر مانند دیگر غلات کاملاً توخالی نیست و دارای مغز است که قند در آن ذخیره میگردد. مقدار قند ذخیره شده در ساقه نیشکر در انواع مختلف حدود ۱۴ تا ۱۶ درصد است و گاهی اوقات به ۱۸ درصد نیز میرسد. ذخیره ساکارز بیشتر در قسمتهای مرکزی و پایین ساقه انجام میشود. قسمت فوقانی ساقه از نظر فروکتوز و بخصوص گلوکز و نیز عناصر معدنی غنی میباشد. وجود عناصر معدنی در شربت قند بر کریستاله شدن قند اثر نامطلوب دارد.