جوش شیرین همان سدیم بی کربنات خالص است که به هنگام ترکیب شدن با رطوبت و یک ماده اسیدی مانند ماست، شکلات یا کره واکنش داده و نتیجه واکنش شیمیایی حاصل از این ترکیبات آزاد شدن حباب های کربن دی اکسید در دمای فر است که باعث افزایش حجم محصولات پختی مانند نان و کیک می شود.
واکنش تجزیه سدیم بی کربنات یا جوش شیرین در پخت، واکنش شیمیایی مهمی است، زیرا انجام این واکنش به پف کردن و افزایش حجم محصولات پختی منجر شده و علاوه براین، طی آن کربنات سدیم یا خاکستر سودا که ترکیب مهم دیگری است تولید می شود.
سرعت انجام این واکنش شیمیایی مانند بسیار دیگری از واکنش ها به دمای محیط بستگی دارد. واکنش تجزیه بی کربنات سدیم بدون حضور رطوبت بسیار کند انجام می شود اما با توجه به اینکه جوش شیرین مانند هر ترکیب دیگری طول عمر مفیدی دارد می بایست قبل از استفاده حتما از سالم بودن آن مطمئن شد.
می توان واکنش تجزیه سدیم بی کربنات به سدیم کربنات ، آب و کربن دی اکسید را به صورت زیر نوشت:
۲ NaHCO۳(s) → Na۲CO۳(s) + CO۲(g) + H۲O(g)

با توجه به این نکته که جوش شیرین در مجاورت رطوبت به فراورده های واکنش بالا تجزیه می شود، مسئله مهم در ذخیره کردن و نگهداری آن استفاده از ظرف و کیسه هایی است که امکان نفوذ رطوبت به آنها وجود ندارد.
همچنین حرارت دادن به جوش شیرین سرعت واکنش تجزیه را افزایش میدهد به گونه ای که با افزایش دما تا ۱۰۰ درجه سانتی گراد واکنش تجزیه به صورت کامل انجام می شود و تمام بی کربنات سدیم موجود به طور کامل تجزیه می شود.
سدیم کربنات نیز در اثر حرارت تجزیه می شود، با این تفاوت که در مقایسه با بی کربنات سدیم نسبت به حرارت مقاوم تر است. واکنش تجزیه کربنات سدیم به سدیم اکسید و کربن دی اکسید را می توان به صورت زیر نمایش داد:
Na۲CO۳(s) → Na۲O(s) + CO۲(g)

این واکنش در دمای اتاق به کندی رخ میدهد و با گرم شدن تا دمای ۸۵۱ درجه سانتی گراد تکمیل شدن آن ادامه دارد.
سدیم کربنات را می توان پاک کننده چند منظوره دانست. به دلیل خاصیت قلیایی بالایی که دارد که می تواند منجر به برداشتن روغن، نرم کردن آب و ضدعفونی کردن سطوح شود.
لازم است بدانید این ترکیب شیمیایی تحریک کننده پوست است و درصورت خالص بودن محلول می تواند سوختگی های شیمیایی را باعث شود. سدیم کربنات کاربردهای متنوعی در صنعت دارد که ازجمله می توان به استفاده از آن در ساخت شیشه، تولید شوینده های خانگی، تنظیم PH استخر، تولید خمیردندان به عنوان عامل کف ساز و ... اشاره نمود.
بی کربنات سدیم در مواد غذایی

جوش شیرین یا بی کربنات سدیم عامل مخمر است که در تهیه برخی محصولات غذایی و با هدف افزایش حجم در آنها استفاده می شود و نباید آن را با پودر خمیرمایه اشتباه گرفت.
در دستورهایی که جوش شیرین به عنوان عامل مخمر وجود دارد می بایست یک ترکیب اسیدی مانند آبلیمو، شیر، عسل یا شکر قهوه ای وجود داشته باشد.
زمانی که جوش شیرین، ماده اسیدی و یک مایع با هم ترکیب می شوند حباب های گاز کربن دی اکسید حاصل می شود. به ویژه زمانی که جوش شیرین به عنوان یک ماده قلیایی با اسید واکنش دهد ، گاز کربن دی اکسید، آب و نمک حاصل می شود. گاز حاصل از این واکنش به پف کردن محصولات پختی منجر می شود.
در دمای فر حباب های گاز حاصل منبسط شده و نان نرم یا کوکی های سبک حاصل می شود.
این نکته را هم به یاد داشته باشید که واکنش بین جوش شیرین و ترکیبات اسیدی موجود در دستور پخت محصولات پختی خیلی سریع اتفاق می افتد و درصورتی که مدت زمان زیادی برای چخت محصول مد نظر نیاز باشد، بخشی از پف ایجاد شده در محصول از بین می رود.
جوش شیرین یا بی کربنات سدیم چه کاربردهایی در زندگی روزمره دارد؟

بی کربنات سدیم که بیشتر با نام جوش شیرین شناخته می شود، علاوه بر صنعت در خانه و زندگی روزمره نیز کاربردهای متنوعی دارد. این ماده که به صورت پودر سفید رنگ و بدون بو است، به دلیل خاصیت قلیایی و دیگر ویژگی ها به هنگام ترکیب شدن با مواد دیگر مصارف مختلفی را شامل می شود. در زیر قصد داریم موارد مصرف جوش شیرین در زندگی روزانه خود را بررسی کنیم.
جوش شیرین به عنوان دهانشویه : با توجه به اینکه جوش شیرین خواص آنتی باکتریال و ضدمیکروبی دارد برای بهداشت دهان و دندان ماده ای موثر است. به همین دلیل برخی از آن به عنوان دهانشویه استفاده می کنند.
جوش شیرین برای دندان : تمیز و سفید بودن دندان ها یکی از موارد مهم در بهداشت دهان و دندان و زیبایی صورت است که اغلب خمیردندان های سفید کننده حاوی جوش شیرین هستند. جوش شیرین به دلیل دارا بودن خاصیت سایشی ماده ای موثر در تمیز کردن دندان و از بین بردن پلاک های ایجاد شده روی سطح آن است.
جوش شیرین برای سفیدی و تمیزی بیشتر : یکی از موثرترین ترکیبات که به سفید و تمیز کردن البسه کمک بسزایی میکند، جوش شیرین است. با توجه به اینکه جوش شیرین ترکیبی قلیایی است به راحتی می تواند با عناصر اسیدی لکه ها واکنش داده و اثر آن را از روی البسه از بین ببرد. برای داشتن لباس های سفیدتر فقط کافی است یک فنجان جوش شیرین را به محلول لباسشویی خود اضافه کنید.
علاوه بر لباس با توجه به قدرت بالای جوش شیرین در لکه بری می توان از آن برای از بین بردن انواع لکه ها از روی سطوح مختلف کمک گرفت. بنابراین می توان گفت جوش شیرین یا همان بی کربنات سدیم ماده ای قدرتمند برای تمیز کردن سرویس های بهداشتی، آشپزخانه و کف خانه، اجاق گاز و مایکروویو و غیره به شمار می رود.
بی کربنات سدیم می تواند ماده ای جادویی برای از بین بردن لکه ها باشد. اگر جوش شیرین را با سرکه ترکیب کنید، در اثر واکنش آن دو با هم اسید کربنیک که ترکیبی رایج در تمیزکننده ها است حاصل می شود. با این ترکیب شما می توانید بسیاری از لکه های فرش را تمیز کنید، زیرا در اثر این واکنش کف ایجاد می شود و این خود عاملی برای جداکردن لکه های سخت از سطح فرش است.
جوش شیرین در دئودورانت : جالب است بدانید عرق انسان بدون بو است و بوی عرق در اثر واکنش با باکتری های موجود در زیربغل به وجود می آید. جوش شیرین به دلیل خاصیت ضدباکتریایی که دارد می تواند با باکتری های سطح پوست واکنش داده و آن را به مواد اسیدی تبدیل کند و در این صورت مانع ایجاد بوی بد عرق می شود. با توجه به آنچه گفته شد سدیم بی کربنات یکی از مواد اصلی در ترکیبات دئودورانت ها به شمار می رود.
جوش شیرین در تصفیه هوا : اگر بوی بد در یک محیط بسته وجود داشته باشد، ساده ترین راهکار برای از بین بردن این بوی بد استفاده از عود ها و اسپری های خوشبو کننده هوا با رایحه های مختلف است. بد نیست بدانید این نوع از خوشبو کننده ها منبع بوی بد را از بین نمی برند و درواقع پوششی برای برطرف کردن این بوها هستند. ولی جوش شیرین به دلیل خواصی که دارد با ذرات وجود در هوا که عامل ایجاد بوی بد هستند واکنش داده و آنها را خنثی میکند.
با توجه به این خاصیت جوش شیرین می توان برای پیشگیری کردن از انتشار بوی بد زباله در خانه مقداری از آن در سطل زباله استفاده کرده و مانع انتشار بوی بد زباله ها در فضای خانه شد.
ضدعفونی کردن میوه ها و سبزیجات به کمک جوش شیرین : این روزها مواد شیمیایی صنعتی جایگاه ویژه ای در زندگی بشر پیدا کرده اند و یکی از پرکاربردترین موارد مصرف مواد شیمیایی در کشاورزی به عنوان کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات است. مسلما مصرف میوه و سبزیجات با توجه به اخبار منتشر شده در زمینه افزایش مصرف سموم شیمیایی کمی نگران کننده است. اغلب افراد برای از بین بردن این سموم از سطح میوه ها از مواد شیمیایی مختلف تحت عنوان ضدعفونی کننده ها استفاده می کنند. جوش شیرین نیز ازجمله تاثیرگذار ترین ضدعفونی کننده ها است که برای شستن میوه ها و سبزیجات مختلف تنها کافی است به مدت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه میوه را در ظرفی حاوی آب و جوش شیرین بخوابانید.
برق انداختن ظروف نقره : یکی از شگفت انگیزترین کاربردهای جوش شیرین برق انداختن ظروف نقره ای به کمک آن است. برای این کار تنها به آب، جوش شیرین، سرکه سفید و یک ظرف آلومینیوم نیاز است.