ختلال عملکرد جنسی از جمله اختلالات شایع در هر دو جنس می باشد به طوری که شیوع آن در مردان حدود ۳۱ درصد و در زنان تقریبا ۴۱ درصد تخمین زده می شود. از آنجا که کارکرد صحیح و واکنش مناسب میان سیستم های مختلف عروقی، عصبی، هورمونی و روانی جهت عملکرد جنسی طبیعی مورد نیاز است، پاتوفیزیولوژی ایجاد اختلال در این زمینه مولتی فاکتوریال بوده و درمان آن نیازمند بررسی دقیق و جامع، در نظر داشتن شرایط فیزیکی، روانشناختی، ارتباطی و بهره بردن از تخصص های مختلف یک تیم پزشکی می باشد. (۳-۱)

اختلال عملکرد جنسی در آقایان شامل اختلال نعوظ (ED[۱]) (شایع ترین)، کاهش لیبیدو و انزال غیر طبیعی بوده (۱) و در خانم ها نیز معمولا به نقصان در یک یا چند مرحله از سیکل طبیعی پاسخ جنسی (desire [libido], arousal, orgasm, resolution ) مربوط می شود (۲). HSDD[۲] با تعریف فقدان (کاهش) دائمی یا راجعه افکار و تمایلات جنسی جهت انجام فعالیت sexual ، بدون حضور بیماری های جسمی، روانی یا عدم مصرف همزمان داروها ، یکی از شایع ترین انواع اختلالات جنسی در خانم ها به شمار می رود که دلایل متعددی از جمله تغییرات هورمون ها یا نوروترانسمیترها و در نهایت کاهش عملکرد مسیرهای تحریکی (دوپامین، نور اپی نفرین، ملانوکورتین، اکسی توسین) و افزایش فعالیت مسیر های مهاری (سروتونین، اوپیوئیدها) در سیستم عصبی مرکزی را در ایجاد آن دخیل می دانند (۴).

از آنجا که درمان های دارویی رایج در موارد بسیاری از اثربخشی محدودی برخوردار بوده و عمدتا عوارض جانبی مهم و آزارنده ای به همراه دارند، درمان اولیه غالبا گزینه های غیرفارماکولوژیک در نظر گرفته می شود. جهت کاهش و/یا بهبود این اختلالات می توان از پتانسیل قابل قبول داروهای گیاهی نیز بهره جست، ضمن اینکه نسبت به داروهای شیمیایی موثر در این حوزه، عوارض جانبی بسیار کمتری به دنبال دارند. قرص و قطره گیاهی آفرودیت نمونه مناسبی از این دست داروهاست که به ویژه در کاهش اختلالات یاد شده در خانم ها می تواند بسیار کمک کننده و اثربخش عمل نماید. در تهیه این داروی گیاهی از عصاره خشک Tribulus terrestris (خارخاسک)، Zingiber officinale (زنجبیل)، Cinnamomum verum (دارچین) و Crocus sativus (زعفران) استفاده شده است.

بر اساس مطالعات انجام شده در مورد تاثیر T. terrestris بر ED، در مجموع می توان گفت این گیاه عملکرد مثبتی در درمان این اختلال نشان می دهد و سبب بهبود ارزشمند معیارهای پرسشنامه معتبر و بین المللی IIEF[۳] در تمامی پنج حوزه مورد ارزیابی آن (erectile function, orgasmic function, sexual desire, intercourse satisfaction, overall satisfaction) می گردد (۵،۶). همچنین تفاوت معنا دار آماری در پاسخ های به دست آمده بر اساس پرسشنامه GEQ[۴] در گروه مصرف کنندگان T. terrestris نیز مشاهده می شود (۵،۶). علاوه بر اینکه این گیاه دارویی به خوبی تحمل شده و عارضه جانبی مهمی برای آن گزارش نشده است (۵،۶). کارایی مهم و قابل توجه دیگر T. terrestris تاثیر ارزشمند در افزایش توانایی باروری مردان دچار الیگو اسپرمی و بالا بردن کیفیت اسپرم (از لحاظ تعداد، حرکت، مورفولوژی و میزان بقا) می باشد (۵،۷،۸). محققین معتقدند مکانیسم اثرگذاری Tribulus t.، تبدیل protodioscin (جزء غالب موجود در عصاره) به DHEA[۵] و افزایش LH و به دنبال آن افزایش سطح آندروژن ها از جمله تستوسترون می باشد. در این زمینه خواص آنتی اکسیدانی ترکیبات موثره موجود در عصاره T. terrestris را نیز نباید از نظر دور داشت. در رابطه با ED، مکانیسم عملکرد این گیاه دارویی، القا relaxation در عضلات صاف سینوزوئیدهای کورپوس کاورنوزوم از طریق دخالت در مسیر NO سنتاز و تاثیر بر اندوتلیوم این ناحیه ذکر شده است. (۵،۷،۸)

اثر هم افزایی زنجبیل و دارچین در افزایش سطح تستوسترون توتال سرمی و بالا بردن تعداد، تحرک و بقای اسپرم نیز در آزمایشات in vivo نشان داده شده است (۹). همچنین بررسی های بالینی انجام شده تا کنون، تاثیر ارزشمند زعفران در بهبود ED را مشخص نموده اند. پژوهشگران مکانیسم های این عملکرد را اثر بر فرایند های تولید NO و سیستم اوپیوئیدی، خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی ترکیبات موجود در عصاره زعفران ذکر نموده اند (۱۰).

از سوی دیگر کارآزمایی های بالینی بیانگر عملکرد مناسب T. terrestris به عنوان دارویی ایمن، جهت کاهش علائم اختلال عملکرد جنسی در خانم ها می باشد. مکانیسم احتمالی این اثربخشی را، همانند گذشته، عملکرد protodioscin ، ساپونین استروئیدی این گیاه می دانند که با بالا بردن میزان LH از یک طرف و تبدیل آنزیمی به آندروژن های قوی از سوی دیگر، باعث افزایش ارزشمند سطح آندروژن های اندوژن (تستوسترون) آزاد و bioavailable می گردد. (۹،۱۱،۱۲)

مصرف T. terrestris در خانم های دچار HSDD در سنین قبل و بعد از یائسگی سبب بهبود ارزشمند معیارهای مورد سنجش (desire, arousal, lubrication, orgasm, pain, satisfaction) در پرسشنامه معتبر FSFI[۶] و همچنین پرسشنامه بومی شده QS-F[۷] گردیده و عارضه جانبی قابل ذکری نیز به دنبال نداشته است. (۱۱،۱۲)