بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD[۱] ) در اثر تجمع بیش از حد چربی در سلول های کبدی (hepatic steatosis) در غیاب علل ثانویه ای مانند مصرف بیش از حد الکل حاصل می شود. در این بیماران انباشتگی چربی در هپاتوسیت ها می تواند التهاب و فیبروز را نیز به دنبال داشته باشد. به عبارت دیگر NAFLD خود به دو زیر مجموعه قابل تقسیم بندی است: NAFL یا استئاتوز کبدی بدون وجود شواهدی از التهاب و NASH[۲] یا تجمع چربی در سلول های کبدی همراه با التهاب. NAFLD ممکن است تا مرحله سیروز کبدی (بزرگترین ریسک فاکتور برای ایجاد کارسینوم هپاتوسلولار) نیز پیشرفت نماید. (۱،۲)

NAFLD شایع ترین اختلال کبدی در کشورهای صنعتی غربی محسوب شده و عمده ترین عوامل خطر آن را چاقی مرکزی (احشایی)، دیابت تیپ دو، دیس لیپیدمی و سندرم متابولیک در نظر می گیرند. شیوع این بیماری در سراسر جهان حدود ۶ تا ۳۵ درصد تخمین زده می شود. (۱)

اکثر مبتلایان به NAFLD بدون علامت می باشند. اگرچه برخی از بیماران دچار NASH ممکن است شکایاتی را از قبیل خستگی، ناخوشی، درد مبهم و ناراحتی در ناحیه فوقانی و راست شکم عنوان نمایند. این بیماری اغلب به طور اتفاقی با آشکار شدن ازدیاد آنزیم های کبدی و یا مشاهده استئاتوز کبدی در تصویر برداری های شکمی تشخیص داده می شود. (۱)

پاتوژنز این بیماری هنوز به درستی شناخته نشده است. تئوری که بیش از همه حمایت می شود مقاومت به انسولین را به عنوان مکانیسم اصلی استئاتوز کبدی معرفی می کند. فرضیه دیگری تحت عنوان second hit نیز وجود یک عامل ثانویه و اضافی مانند آسیب اکسیداتیو یا فعال شدن عوامل التهابی را برای ایجاد بیماری لازم می داند. به طور کلی تجمع بیش از حد تری گلیسیرید ها در سلول های کبدی (استئاتوز کبدی) را می توان ناشی از دلایل زیر دانست:

ورود بیش از حد اسیدهای چرب آزاد (FFA[۳] ) از بافت چربی به کبد ۲- کاهش خروج FFA ها از کبد به دلیل کاهش سنتز و ترشح VLDL[۴] ۳- بتا اکسیداسیون ناقص FFA ها در کبد. انباشتگی بیش از حد اسیدهای چرب آزاد و متعاقب آن تولید بیش از حد رادیکال های آزاد و ایجادآسیب های اکسیداتیو در سلول های کبدی، کاهش توانایی فاکتورهای آنتی اکسیدان کبدی، هورمون های تولید شده توسط بافت چربی ( افزایش لپتین و resistin همراه با کاهش آدیپونکتین)، میکروبیوم روده ای و افزایش میزان آهن کبدی از جمله عوامل موثر در بروز NAFLD معرفی شده اند. (۳)

رویکرد درمانی توصیه شده در مبتلایان به NAFLD عبارت است از:

کاهش وزن در بیمارن چاق یا over weight (در گام اول با تغییر شیوه زندگی، تغذیه مناسب و ورزش) – واکسیناسیون هپاتیت A و B در افراد فاقد ایمنی نسبت به ویروس های مذکور
درمان ریسک فاکتور های موجود بیماری های قلبی-عروقی (کنترل بهینه قند خون و اصلاح هیپرلیپیدمی)
پرهیز از مصرف الکل

در حال حاضر هیچ داروی شیمیایی خاصی جهت NAFLD توصیه نشده است. ویتامین E نیز تنها برای گروهی از بیماران دچار فیبروز پیشرفته (مشخص شده با بیوپسی) و بدون سابقه دیابت و بیماری شریان های کرونری قابل استفاده می باشد. (۲)

Silybum marianum (Milk thistle) یا خار مریم از گیاهان دارویی شناخته شده با آثار درمانی گوناگون می باشد. از جمله پتانسیل های درمانی قابل توجه و ارزشمند این گیاه و ترکیبات موثره مهم آن مانند silymarin (شامل فلاونوئیدها از جمله silybin) ، بر اساس بررسی های متعدد آزمایشگاهی و بالینی، یاری رساندن در درمان و بهبودی مبتلایان به NAFLD به شمار می آید. خواص فارماکولوژیک ویژه این گیاه در این زمینه را می توان در عناوین زیر خلاصه نمود:

فعالیت آنتی اکسیدان (۴،۵):
جلوگیری از تشکیل رادیکال های آزاد از طریق مهار آنزیم های تولید کننده آنها
جذب مستقیم رادیکال های آزاد
مهار پراکسیداسیون لیپیدی
پیشبرد سنتز مولکول های موثر دفاعی در برابر عوامل اکسیدان (مانند تیوردوکسین و sirtuin)
فعال کردن آنزیم های آنتی اکسیدان، افزایش بیان سوپر اکسید دیس موتاز، کاتالاز و گلوتاتیون
نگهداری عملکرد مناسب میتوکندری
افزایش سنتز پروتئین (۴،۶):
تحریک RNA – پلیمراز I و تولید RNA ریبوزومی (تسریع تشکیل ریبوزوم ها، ساخت پروتئین و در نتیجه تسهیل ترمیم هپاتوسیت های آسیب دیده)
فعالیت آنتی فیبروتیک (۴،۵):
کاهش تولید پروکلاژن از طریق کاهش سنتز TGF-β
مهار تمایز میوفیبروبلاست ها در کبد
فعالیت ضد التهابی و تنظیم ایمنی (۶-۴):
مهار مسیر NF-ĸB و کاهش تولید سایتو کاین های التهابی مانند TNF-ɑ و IL-۶
کاهش تولید لکوترین ها
تضعیف عملکرد سلول های T
مهار مولکول های چسبندگی

علاوه بر این سیلی مارین به میزان ارزشمندی سبب افزایش HDL و کاهش تری گلیسیرید، LDL و کلسترول توتال می شود. این اعمال آنتی هیپرلیپیدمیک از طریق مکانیسم های مختلفی مانند افزایش بیان انتقال دهنده های کلسترول از سلول کبدی به صفرا، مهار HMG-CoA[۵] reductase ، کاهش جذب کلسترول، مهار فعالیت کلسترول اسیل ترانسفراز و تحریک تولید گیرنده های LDL کبدی انجام می گیرد (۷). سیلی مارین و به ویژه silybin در بهبود چاقی نیز عملکرد اثربخشی نشان می دهند. آنها سبب کاهش لپتین و resistin ، افزایش آدیپونکتین، سرکوب بیان ژن های مرتبط با آدیپوژنز، افزایش لیپولیز (القا نسخه برداری از ژن تری گلیسیرید لیپاز) و مهار تمایز آدیپوسیت ها می گردند (۵،۷). همچنین این گیاه و مواد موثره موجود در آن در بالا بردن حساسیت به انسولین نیز، از طریق فرایند هایی مثل افزایش بیان GLUT-۴[۶]، بهبود فعالیت IRS-۱[۷] و عملکرد آگونیستی برای γ[۸] PPAR-موثر می باشند (۵).

از سوی دیگر براساس آزمایشات in vitro و in vivo ، سیلی مارین و به ویژه silybin در تمام مراحل هپاتوکارسینوژنز اثربخشی مفیدی نشان می دهند. مکانیسم های اصلی عملکرد آنتی تومور این مواد موثره موجود در خار مریم را مهار تکثیر سلولی غیر طبیعی با ممانعت از فعال شدن فاکتورهای نسخه برداری شرکت کننده در سیکل سلولی و القا توقف در این سیکل، القای آپوپتوز با افزایش بیان ژن های برخی کاسپازها، کاهش مارکرهای آنژیوژنز و تهاجم متاستاتیک مانند CD۳۴ و MMP۲[۹] بر می شمرند (۸ ، ۶-۴)،همچنین این گیاه سمیت کبدی داروهای آنتی تومورال را تضعیف نموده (۴) و سبب بهبود کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به سرطان کبد و تحت درمان با داروهای ضد سرطان مانند sorafenib می شود (۵). مجموع نتایج مربوط به ۸ کارآزمایی بالینی شامل بیش از پانصد نفر مبتلا به NAFLD نیز نشان می دهد که مصرف سیلی مارین باعث کاهش ارزشمند آنزیم های کبدی گردیده و احیای بافت کبدی را به همراه دارد. ضمن اینکه ایمن و بدون خطر بوده و به خوبی توسط بیماران تحمل می شود (۹).

بر اساس یافته های فوق می توان نتیجه گیری نمود که داروهای تهیه شده از عصاره Silybum marianum ، مانند قرص لیورگل (حاوی سیلی مارین با خلوص بالا)، گزینه بسیار مناسبی جهت درمان بهینه مبتلایان به کبد چرب غیر الکلی می باشد که در همراهی با سایر روش های توصیه شده از قبیل تغییر سبک زندگی، تغذیه مناسب و فعالیت های ورزشی در بهبودی این بیماران و بازگرداندن عملکرد کبدی نتایج سود بخش و قابل ملاحظه ای به ارمغان خواهد آورد.