جامعه پزشکی با سرفه به ‌عنوان یک مشکل کلینیکی حل ‌نشده و مهم روبروست؛ هم به خاطر اینکه سرفه علامتی از طیف وسیعی از بیماری‌ها مانند آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه و رفلاکس معدی_ مروی است، هم به خاطر اینکه در بیماران مبتلا به سرفه مزمن با علت ناشناخته یک معضل است.

هرچند سرفه یک رفلکس حفاظتی مهم و یک نشانه جهانی در سلامتی است اما هنگامی‌که مداوم می‌شود، شایع‌ترین علت مراجعه بیماران به کادر درمانی است. سرفه با فعال شدن اعصاب آوران واگ که در لارنگس، تراشه و برونش‌ها خاتمه می‌یابند، برانگیخته می‌شود. زیرگونه‌های متعدد اعصاب آوران واگ مجاری هوایی و ریه‌ها را عصب دهی می‌کنند.

در حال حاضر عفونت‌های دستگاه تنفس فوقانی (URTI) یا سرماخوردگی شایع‌ترین علت سرفه هستند. پزشکان دریافته‌اند که در تعداد قابل‌توجهی از بیماران، سرفه نسبت به درمان‌های اختصاصی مقاوم است، حتی هنگامی‌که یک علت زمینه‌ای مشخص شده باشد. صرف‌نظر از اینکه سرفه حاد یا مزمن باشد؛ با اختلال قابل‌توجه در کیفیت مرتبط با سلامتی زندگی همراه است. اختلال در خواب، تهوع، درد قفسه سینه و بی‌حالی غالباً رخ می‌دهد و بیماران مبتلا به سرفه مزمن اغلب خجالت در صحنه‌های اجتماعی، بی‌اختیاری ادرار و احساس ناخوشی را تجربه می‌کنند. وقتی سرفه باعث غیبت از محل کار و تحصیل و از دست رفتن بهره‌وری شود، هزینه‌های اقتصادی قابل‌توجهی برای فرد مبتلا و جامعه ایجاد می‌کند.

از داروهای رایج برای درمان سرفه می‌توان به آنتاگونیست های رسپتورهای H۱، دکسترومتورفان، مخدرها مانند کدئین و مورفین، بی‌حس کننده‌های موضعی و داروهای گیاهی اشاره نمود. نیاز کلینیکی برای داروهای ضدسرفه غیر اختصاصی، با فروش گسترده این داروها مشخص می‌شود: ۳ میلیارد دلار در سال در ایالات متحده که در سال‌های اخیر افزایش هم یافته است. تعداد کثیری از مردم داروهای ضدسرفه بدون نسخه (OTC) گیاهی و غیرگیاهی را برای خود یا کودکان خود خریداری می‌کنند.

نتایج مطالعات فارماکولوژیک و بالینی:

کارآزمایی­های مختلف تأثیر آویشن بر روی سرفه‌های خلط دار (productive cough) را تأیید نموده‌اند. در یک مطالعه دو سو کور تصادفی، ۶۰ بیمار مبتلا به سرفه خلط دار شربت آویشن یا برم هگزین را برای یک دوره ۵ روزه دریافت نمودند. بر اساس گزارش برطرف شدن نشانه‌های بیماری توسط خود بیمار، تفاوت قابل‌توجهی بین دو گروه مشاهده نشد و هر دو گروه منفعت یکسانی از مصرف دارو بردند. پیشرفت قابل‌توجه غیرآماری در میزان بهبودی افراد غیر سیگاری در مقایسه با افراد سیگاری در هر دو گروه مشاهده شد.

اسانس آویشن شیرازی روی باکتری‌های پاتوژن به ویژه استافیلوکوک آرئوس (S. aureus) مؤثر است.

بررسی اثرات آویشن شیرازی بر التهاب سیستمیک در مدل COPD خوکچه هندی نشان داد که اثر پیشگیری­کننده عصاره هیدرواتانولی آویشن شیرازی بر تمام پارامترهای اندازه­گیری شده (مانند سطح سرمی اینترلوکین ۸، malondialdehyde، تعداد WBC و ائوزینوفیل) با دگزامتازون قابل مقایسه یا حتی بیشتر است.

در شرایط in vitro و in vivo، رامنوگالاکتورونان (rhamnogalacturonan) جدا شده از ریشه گیاه ختمی اثرات بیولوژیک مختلفی روی رفلکس سرفه و واکنش­پذیری عضله صاف مجاری هوایی القا شده توسط اسید سیتریک نشان داده است. این ماده به صورت وابسته به دوز دارای اثرات سرکوب کننده سرفه قابل مقایسه با کدئین (آگونیست مخدرها) می‌باشد. با این حال در شرایط in vitro و in vivo، واکنش پذیری عضله صاف مجاری هوایی بطور قابل­توجهی تحت تأثیر رامنوگالاکتورونان قرار نگرفته لذا اثر برونکودیلاتوری در اثر سرکوب سرفه دخالت ندارد. علاوه بر این در مکانیزم اثر ضد سرفه، فعال شدن کانال‌های یونی K+ ATP نیز تاثیری نداشته است. به نظر می‌رسد مکانیزم اثر سرکوب سرفه رامنوگالاکتورونان جدا شده از ریشه گیاه ختمی با عملکرد گیرنده‌های سروتونرژیک ۵-HT۲ مرتبط باشد.

همچنین در بررسی اثر ضد سرفه پلی ساکارید رامنوگالاکتورونان مشتق شده از گل ختمی در خوکچه هندی مشخص شد که گل ختمی به صورت وابسته به دوز رفلکس سرفه در خوکچه‌های حساس نشده را مهار کرده و به صورت همزمان شرایط التهاب آلرژیک القا شده در موش­های حساس شده را کاهش داده و فعالیت ضد سرفه کدئین (۱۰ میلی گرم/کیلوگرم، خوراکی) با دوز بالای رامنوگالاکتورونان در شرایط مشابه در حیوانات حساس نشده قابل مقایسه بود

امروزه مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیو تانسین (ACE)، داروهای مهمی در درمان فشار خون بالا، نارسایی قلبی و برخی از بیماری­های نفروپاتی هستند اما یکی از رایج‌ترین عوارض جانبی این داروها سرفه است یک سرفه خشک، با احساس خارش و غالباً آزار دهنده که ممکن است حدود ۱۵ تا ۳۹ درصد این بیماران دچار آن شوند و منجر به قطع درمان گردد. در یک کارآزمایی بالینی دو سو کور با کنترل دارونما ۶۰ بیمار مبتلا به هایپرتانسیون و سرفه ناشی از مصرف داروهای مهارکننده ACE به مدت ۴ هفته تحت درمان با ختمی یا دارونما قرار گرفتند. نتایج نشان داد که ختمی دارای اثرات مهمی در کاهش و درمان سرفه ناشی از داروهای مهارکننده ACE است.

در میان داروهای غیر آنتی بیوتیکی سرفه، داروهای گیاهی حاوی عصاره برگ­های عشقه با نام علمی Hedera helix از شهرت بالایی برخوردار هستند. در یک بررسی سیستماتیک به منظور ارزیابی اثربخشی و تحمل مصرف عشقه در عفونت‌های حاد دستگاه تنفس فوقانی (URTI)، نتایج ۱۰ مطالعه بالینی (عشقه به تنهایی یا عشقه به همراه آویشن) نشان داد عصاره برگ­های عشقه برای کاهش علائم URTI مؤثر است و ممکن است ترکیب عشقه و آویشن تأثیر بیشتری داشته باشد.

عصاره خشک برگ­های عشقه به عنوان یک داروی خلط آور در بیماران مبتلا به بیماری­های تنفسی همراه با سرفه خلط دار ثبت شده است. در کنار خواص سکرتولیتیک، اثرات برطرف کننده اسپاسم برونش نیز ذکر شده‌اند. در یک مطالعه بالینی دو سو کور تصادفی متقاطع کنترل شده با دارونما ۳۰ کودک ۹-۱۱ سال مبتلا به آسم آلرژیک پارشیل یا آسم پایدار خفیف کنترل نشده علیرغم درمان طولانی با معادل بودزوناید ۴۰۰ میکروگرم مورد بررسی قرار گرفتند. بعد از یک run-in period چهار هفته‌ای، بیماران از عصاره خشک برگ عشقه همراه با کورتیکو آستروئید استنشاقی یا دارونما استفاده نمودند. قبل از تغییر نوع درمان یک مرحله wash-out وجود داشت. عملکرد ریه، سطح اکسید نیتریک هوای بازدمی (FeNO)، PH هوای متراکم بازدمی و کیفیت زندگی پس از هر دوره درمان تجزیه تحلیل شد.

پس از درمان با عصاره خشک برگ­های عشقه بهبود معنی داری در MEF۷۵-۲۵، MEF۲۵ و ظرفیت حیاتی (VC) وجود داشت ولی پس از درمان با پلاسبو چنین بهبودی وجود نداشت. این مطالعه نشان داد کودکان مبتلا به آسم خفیف کنترل نشده علیرغم درمان منظم با کورتیکواستروئید استنشاقی، ممکن است از درمان کمکی با برگ­های خشک عشقه سود ببرند.

در یک کارآزمایی بالینی دو سو کور تصادفی، ۱۸۸ بیمار مبتلا به سرفه حاد، شربت کافنولیکس حاوی آویشن شیرازی، ختمی و عشقه (۹۳ نفر) یا شربت دکسترومتورفان (۹۵ نفر) را به مقدار ۵ میلی لیتر هر ۸ ساعت به مدت ۴ روز دریافت نمودند. ویزیت افراد در ابتدا و انتهای مطالعه به صورت حضوری و در فواصل ۲۴ و ۴۸ ساعت بعد از شروع درمان بصورت تلفنی انجام و یافته‌ها در پرسشنامه درج گردید. شدت سرفه بر اساس نمره گذاری VAS روی نوار خط کشی از صفر تا ۱۰ (عدد صفر: بدون سرفه و عدد ۱۰: سرفه ناتوان کننده) توسط بیمار تعیین شد. در هر بررسی، سطح بهبودی به صورت بهبودی کامل (قطع کامل سرفه)، بهبودی نسبی (رضایت بیمار از کاهش سرفه یا کاهش طول مدت سرفه به نصف) یا عدم بهبودی (عدم تغییر در شدت سرفه) ارزیابی گردید. با توجه به نتایج این بررسی؛ نمرات شدت سرفه در شروع مطالعه، ۲۴، ۴۸ و ۹۶ ساعت پس از درمان در گروه دکسترومتورفان به ترتیب ۵.۵۳، ۴.۷۸، ۳.۰۷ و ۱.۲۵ و در گروه کافنولیکس به ترتیب ۶.۰۴، ۴.۵۷، ۲.۵۳ و ۰.۵۴ بود که از نظر آماری میزان کاهش شدت سرفه در دو گروه در همه مراحل معنی دار مشاهده شد. (p‹۰.۰۰۱) همچنین پس از ۹۶ ساعت درمان، میزان بهبودی کامل در گروه دکسترومتورفان ۳۹.۴ درصد و در گروه کافنولیکس ۶۱.۷ درصد و تفاوت دو گروه از نظر آماری معنی دار دیده شد (۰.۰۰۸=p). محققین نتیجه گرفتند، شربت حاوی آویشن شیرازی، ختمی و عشقه با اثر بخشی مناسب و بیشتر از دکسترومتورفان می‌تواند جایگزین مناسبی برای درمان سرفه باشد.