در زمان ساخت خاکريز بزرگراهها سد هاي خاکي و بسياري ديگر از سازه هاي مهندسي ،خاک هاي سست را بايد متراکم کرد تا وزن مخصوص آن ها افزايش يابد تراکم باعث بهبود خصوصيات مقاومتي خاک مي شود که به نوبه خود ظرفيت باربري پي هاي روي خاک را افزايش ميدهد . تراکم همچنين باعث کاهش نشست نامناسب سازه ها و افزايش پايداري شيرواني هاي خاکي مي شود . براي متراکم ساختن خاک در محل معمولا از غلتک هاي استوانه اي صاف ، غلتک هاي پاچه بزي ، غلتک هاي چرخ لاستيکي و غلتک هاي لرزنده استفاده مي شود . غلتک هاي لرزنده اغلب براي متراکم ساختن خاک هاي دانه اي به کار مي روند . از متراکم کننده اي شناوري – لرزشي ( Vibroflot ) نيز براي متراکم ساختن نهشت هاي خاک دانه اي با عمق زياد استفاده مي شود متراکم ساختن خاک به اين روش ، تراکم شناوري – لرزشي (Vibroflotation ) ناميده مي شود .

تراکم – اصول کلي
تعريف تراکم خاک : تراکم بطور کلي يعني چگالش خاک با خارج ساختن هوا که خود نيازمند انرژي مکانيکي است درجه تراکم خاک بر حسب وزن مخصوص خشک آن سنجيده مي شود . آبي که در زمان متراکم ساختن خاک به آن افزوده مي شود ، به عنوان نرم کننده بر روي ذرات خاک عمل مي کند . ذرات خاک با لغزش بر روي يکديگر ، آرايش متراکم تري به خود مي گيرند . وزن مخصوص خشک خاک نخست با افزايش ميزان رطوبت افزايش پيدا مي کند .

ميزان رطوبتي که در آن حداکثر وزن مخصوص خشک حاصل مي شود ، معمولا ميزان رطوبت بهينه ناميده مي شود .

معمولا براي دستيابي به حد اکثر وزن مخصوص خشک خاک متراکم و ميزان رطوبت بهينه از آزموني آزمايشگاهي به نام آزمايش تراکم proctor استفاده مي شود .

آزمايش تراکم خاک به دو صورت انجام مي گيرد :
۱) آزمايش تراکم خاک به صورت استاندارد .

۲) آزمايش تراکم خاک به صورت اصلاح شده .

آزمايش تراکم خاک ( proctor ) به صورت استاندارد :
در آزمايش proctor خاک در قالبي به حجم ۹۴۴ سانتيمتر مکعب متراکم مي شود . قطر اين قالب ۴ اينچ مي باشد . در ضمن آزمايش ، قالب از قسمت پايين به صفحه پايه و از قسمت بالا به يک قطعه اضافي متصل مي شود . خاک با مقادير مختلف آب مخلوط شده و سپس توسط چکش در سه لايه مساوي متراکم مي گردد . تراکم هر لايه با استفاده از ۲۵ ضربه چکش انجام مي شود . جرم چکش kg ۲.۵ است واز فاصله ۳۰.۵ سانتي متر ( چکش ۵.۵ پوندي ) فرود مي آيد .

آزمايش تراکم خاک ( proctor ) به صورت اصلاح شده:
با ساخت غلتک هاي سنگين و استفاده از آنها در عمليات متراکم ساختن خاک در محل ، آزمايش proctor استاندارد نيز براي نمايش بهتر شرايط صحرايي اصلاح شد . به اين شکل اصلاح شده گاهي آزمايش proctor اصلاح شده گفته مي شود (AASHTO T-۱۸۰ , ASTM D-۱۵۵۷ ) . براي انجام آزمايش proctor اصلاح شده ، همانند آزمايش proctor استاندارد ، از همان قالب با حجم ۹۴۴ سانتيمتر مکعب استفاده مي شود . خاک در ۵ لايه و با چکشي به جرم kg ۴.۵۴ يا ۱۰ پوند متراکم مي گردد . ارتفاع سقوط چکش mm ۴۵۷ است . تعداد ضربات چکش به ازاي هر لايه مانند حالت آزمايش proctor استاندارد در حد ۲۵ ضربه حفظ مي شود .

وسايل مورد نياز آزمايش تراکم خاک :
قالب تراکم خاک ۴ اينچ و ۶ اينچ
االک با مش نمره ۴ ( mm ۴.۷۰ )
چکش تراکم خاک ۵.۵ و ۱۰ پوندي
ترازو ديجيتال با دقت يکصدم گرم
ظرف جهت جمع خاک ( ترجيحا استامبولي )
نمونه درآور خاک
کاردک پهن جهت صاف کردن سطح قالب
آون با حجم حداقل ۵۵ ليتر
ظرف فلزي
بشر به حجم cc ۱۰۰
روش انجام آزمايش :

بايد براي آزمايش استاندارد درصد رطوبت اوليه خاک بين ۳% تا ۵% باشد . مقداري خاک را در يک ظرف از محل مربوطه جمع آوري مي کنيم . ۳ کيلو از آن را از الک مش نمره ۴ (mm ۴.۷۵ ) عبور مي دهيم . خاک الک شده را در ظرفي ريخته ( ترجيحا استامبولي ) ، قالب تراکم خاک را بر روي ترازوي ديجيتال قرار مي دهيم و وزن آن را اندازه گيري و ثبت مي کنيم مقداري خاک را درون قالب ريخته و با چکش تراکم ۵.۵ پوندي در سه مرحله با ۲۵ ضربه آن را متراکم مي کنيم .براي اينکه خاک در قالب کاملا پر شده باشد بايد مقدار خاک کمي از ارتفاع قالب بيشتر باشد. بعد قسمت بالايي قالب را جدا کرده و با استفاده از نمونه در آور خاک ، نمونه متراکم شده خاک را از داخل قالب بيرون مي آوريم و بعد آن را وزن کرده و درون آون قرار مي دهيم براي بار دوم به اندازه ۰.۰۲ وزن خاک به آن آب اضافه مي کنيم . (۶۰ سي سي ) بعد از اضافه کردن آب بايد خاک کاملا مخلوط شود تا رطوبت همه خاک يکسان باشد . اين آزمايش را ۵ بار تکرار مي کنيم بعد از تکرار سوم به بعد مشاهده مي شود که با وجود اعمال ضربه مقدار وزن مخصوص خاک خشک کاهش مي يابد ، اين همان خاصيت تراکم پذيري خاک مي باشد.