بیکربنات سدیم یا جوش شیرین با فرمول NaHCO۳ یکی از نمکهای سدیم در ترکیب با کربنیک اسید است
که تنها یک هیدروژن اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین شدهاست. این ترکیب، بیبو و بیطعم است که کمی دارای خاصیت بازی است و به صورت پودر سپید یا بلورین است. بیکربنات جاذب رطوبت و بوگیر است.
این ترکیب ماده برای متخلخل کردن خمیر نان استفاده میشود و نیز برای کاهش اسید معده و درمان سوزش آن به کار میرود.
•
ویژگیها
جوش شیرین در آب یک آمفوتر است. یعنی در آب میتواند به عنوان اسید یا باز رفتار کند. رفتار اسیدی آن به سبب وجود هیدروژن در ترکیبش است که در صنایع مختلف به عنوان آزادکننده کاربرد دارد.
ویژگیهای فیزیکی
جوش شیرین جامدی کریستالی و پودری شکل بوده که سفید رنگ و بیبو است. کمی مزهی قلیایی میدهد و در درمان بالاتر از ۵۰ درجهی سانتیگراد به سدیم کربنات تجزیه میشود. سدیم بی کربنات در آب به خوبی و در استون و متانول کمی حل میشود. در اتانول نیز نامحلول است.
ویژگیهای شیمیایی
سدیم بی کربنات ترکیبی آمفوتری است. محلول آبی آن تا حد بسیار کمی بازی بوده که ناشی از تشکیل کربنیک اسید و یون هیدروکسید است. از جوش شیرین میتوان برای شستوشوی ناخالصیهای اسیدی یک لیپید خام استفاده کرد تا نمونهی خالصتری تولید شود. واکنش سدیم بی کربنات و یک اسید باعث تولید نمک و کربنیک اسید شده که به سرعت به کربن دی اکسید و آب تجزیه میشود.
کاربرد
بیشترین استفاده از بیکربنات سدیم در فرآوری انواع بکینگ پودر است. مقدار اضافی از خمیر جوش شیرین بطور مؤثر در پاک کردن و سائیدن سطوح میتواند استفاده گردد. استفاده از این ماده در ترکیب خمیر دندان به رفع تدریجی لکههای دندان و سفید شدن آنها کمک میکند. در صنایع غذایی، تولید نوشابههای گازدار به عنوان منبع، صنایع پاک کنندههای خانگی و در کپسولهای اطفاء حریق به کار میرود. همچنین به عنوان باز دارنده در مواد منفجره استفاده میشود. در صنعت نساجی برای عمل آوردن نخهای پشمی و ابریشمی استفاده میشود. همچنین میتواند به عنوان پاککننده و ساینده ملایم در صورتی که ایجاد حساسیت نکند برای زیبایی پوست بکار رود. ضمن آنکه جوش شیرین به عنوان یک مکمل خوراکی در جیره غذایی دام و طیور میتواند در جهت جلوگیری از اختلالات متابولیکی و تغذیهای بکار برده شود.
کاربردهای بهداشتی
یکی دیگر از کاربردهای جوش شیرین در بهداشت بدن انسان است.
کاربردهای صنعتی
صنعت نساجی و دباغی یکی از بارزترین مصارف سدیم بی کربنات در تولید پارچههای پشمی و ابریشمی است. صنعت نساجی، از جوش شیرین برای رنگرزی و چاپ پارچه استفاده وسیعی میکند. صنعت دباغی نیز بی کربنات سدیم را به عنوان یک عامل خنثیکننده مواد رنگرزی در فراینده رنگ استفاده میکند.
صنعت پلیمر جوش شیرین استفاده گستردهای به عنوان کاتالیزور و تصفیهکننده در فرایند تولید پلیمرها و پلاستیکهای پیچیده دارد.
لاستیک و پلاستیک به دلیل اینکه بی کربنات سدیم، دی اکسید کربن آزاد میکند بنابراین به عنوان عامل فوم ساز در فرایند تولید لاستیک و پلاستیک استفاده میشود. دی اکسید کربن آزاد شده برای کنترل شکل محصولاتی که از لاستیک و پلاستیک ساخته میشود کاربرد دارد.
در صنعت تولید پودرهای آتشنشانی نیز کاربرد فراوانی دارد.
مصرف آرایشی
جوش شیرین یک لایه بردار قوی برای صورت است، همچنین از آن میتوان برای برطرف کردن بوی بد بدن نیز استفاده کرد اما شاید مهمترین اثر آرایشی-بهداشتی جوش شیرین درمان آفتاب سوختگی است که برای استفاده از آن کافی است در حمام آب گرم را باز کنید و نیم فنجان جوش شیرین به آن اضافه کنید تا یک لوسیون پوستی برای التیام آفتاب سوختگی داشته باشید.