اسید سیتریک یا جوهر لیمو که اگر چه آن را اسید می نامیم ولی اسیدی است ضعیف
و با توجه به خاصیت نگهدارنگی آن، بیش تر به عنوان نگهدارنده در صنایع غذایی به کار می رود. زیرا با بالابردن اسیدیته محصولات غذایی مانع از فعالیت باکتری هایی می شود که باعث خرابی آن ها می شوند.هم چنین جهت طعم دادن و ترش کردن محصولات غذایی و نوشیدنی ها از قبیل ترشیجات، آبلیموها، لواشک ها، آبنبات ها، نوشابه ها، نوشیدنی ها و آجیل های تفت داده شده و … نیز کاربرد دارد.
اسید سیتریک به طور طبیعی در میوه ها به ویژه در مرکبات وجود دارد. مقدار آن در میوه هایی هم چون پرتقال و گریپ فروت ۰.۰۰۵ مول بر لیتر است این در حالی است که در لیمو ترش ۰.۳۰ مول بر لیتر است.
به طور تقریبی این اسید در متابولیسم همه جانداران موجود در کره زمین نقش دارد.
در دمای اتاق اسید سیتریک خالص پودر جامد سفید رنگ است که به راحتی قابلیت انحلال در آب را دارد. این اسید به دو شکل اسید سیتریک ابدار(مونو هیدرات) و اسید سیتریک خشک (بدون آب) وجود دارد. که هر دو از نظر ظاهری یکسان و هم چون شکر به شکل بلور هستند.
گرید :
خواص اسید سیتریک:
بسیاری از خواص اسید سیتریک مشابه خواص اسیدهای کربوکسیلیک است.
کاربرد اسید سیتریک:
اسید سیتریک که اسیدی خوراکی است از مهمترین اسیدهای آلی مورد استفاده در صنایع مختلف به ویژه غذایی و دارویی است؛ طوری که میزان مصرف آن در صنایع غذایی بیش از ۷۰ درصد، دارویی حدوداً ۱۲ درصد، شیمیایی ۱۱ درصد، چرم ۴ درصد، آرایشی_بهداشتی ۲% درصد و سایر صنایع ۱ درصد است.
• معمولاً اسید سیتریک جزء افزودنی های مواد غذایی است که وظیفه ی طعم دهنده گی در مواد غذایی حاوی ویتامین C را دارد.
• برای لایه خارجی آبنبات ها به شکل پودر سفید استفاده میشود.
• به عنوان نگهدارنده در تولید سوسیس و کالباس کاربرد دارد.
• در صنایع آرد و نان به منظور بالا بردن کیفیت و ماندگاری محصول به کار می رود.
• جهت به وجود آوردن طعم ترش سرکه مانند در تولید زیتون و سایر ترشیجات استفاده می شود.
• اسید سیتریک یا جوهر لیمو علاوه بر طعم دهندگی موجب تنظیم اسیدیته و pH نیز می شود.
• در صنایع غذایی این اسید در دسر ها، ژل ها، کیک و شیرینی های خانگی، بیسکوئیت، نبات ها، شکلات ها، کنسرو ها، نوشابه ها، اسانس ها، مربا، مارمالاد، صمغ های مصنوعی و بستنی استفاده می شود.
• این ماده در غذاهای منجمد، چربیها و روغنها به عنوان تنظیم کننده pH و ایجاد کمپلکس نمک بین سیترات ها و فلزات کمیاب به عنوان آنتی اکسیدان و نگهدارنده عمل میکند و باعث طولانی شدن زمان نگهداری ماهی منجمد و فرآورده های دریایی میشود.
• در صنایع آرایشی-بهداشتی و دارویی در لوازم آرایشی، نرم کننده ها، ساخت پماد ها و کرم ها، لوازم شستشو و ضد عفونی، ذخیره سازی خون و دترژنت ها کاربرد دارد.
• با توجه به خاصیت چنگاله ای اسید سیتریک که موجب هضم و جذب بهتر مواد معدنی به ویژه مکمل های کلسیم می شود؛ از آن برای تولید مکملهای کلسیم استفاده میشود. هم چنین در محصولاتی که به منظور نرم کردن آب به کار می روند نیز استفاده می شود. در نتیجه این اسید در پودرهای لباسشویی و صابون ها نیز مورد استفاده قرار می گیرد
• اسید سیتریک در فرمولاسیونمحصولات آرایشی و بهداشتی نیز به کار می رود. به عنوان مثال برای تنظیم pH یون های فلزی در سیستم آنتی اکسیدانی شوینده های اسیدی موی سر استفاده میشود. در شامپوهای ضد شوره سر به مقدار۰.۲۵ تا ۱.۸۶درصد برای تنظیم pHو بهبود درخشندگی و شفافیت استفاده می شود.
• در تهیهمحلول های ضد انعقاد خون مانند تری سدیم سیترات از این اسید و نمک هایش استفاده میشود؛ به این ترتیب که از طریق تشکیل کمپلکس یون کلسیم مانع انعقاد خون می شود و برای بیمارانی دچار خون ریزی شدید هستند استفاده می شود.
• هم چنین در پزشکی به منظور درمان بیماری ناشی از فقر آهن هنوز هم از سیترات فریک آمونیاکی استفاده میشود هر چند که درحال حاضر ترجیح داده میشود از نمک های دیگر آهن استفاده شود. در صنعت داروسازی درتولید آسپرین و نیز برای خوش طعم کردن داروها و قرص های جوشان این اسید کاربرد دارد زیرا در هنگام حل شدن قرص در اثر برقراری پیوند با کربنات ها و بی کربنات ها، دی اکسیدکربن تولید میکند.
• از اسید سیتریک در صنایع نیز استفاده می شود به طور مثال می توان با این اسید پاک کننده های طبیعی با کیفیت خوب سنتز کرد.
• در صنعت نیز برای تمیزکردن سطح الیاف، زیبا کردن رنگ نسوج و الیاف به کار می رود. هم چنین این اسید پلاستیسه کننده، آنتی اکسیدان و اسیدی کننده است و در نمک های جوشان و رزین های آلیدی مورد استفاده قرار می گیرد.
• از ترکیب سیترات با فلزات، به دلیل تاثیر کم برای پاک کردن و جرم زدایی دیگ های بخار استیل به طور گسترده ای استفاده میشود. هم چنین برای حذف دی اکسید گوگرد از سوخت های گازی کارخانه های برق وتصفیه خانه ها از محلول بافری این اسید به عنوان پاک کننده استفاده میشود. از سایر موارد کاربرد آن میتوان به صنایع رنگ سازی، استخراج نفت و آب فلزکاری اشاره نمود. استر های این اسید با الکل ها در محدوده وسیعی شناخته شدهاند. استرهای تری اتیل، تری بوتیل و استیل تری بوتیل به عنوان یک نرم کننده غیرسمی در پلاستیک سازی به ویژه در پلاستیک های صنعت بستهبندی غذایی استفاده میشوند.